خودشناسی و ابعاد آن
اهمیت خودشناسی
خودشناسی یکی از مسائل مهم در حیطه علم روانشناسی و مسئله‌ای مهم است که تمامی انسان ها با آن سروکار دارند. اهمیت خودشناسی به خاطر شناخت انسان نسبت به ابعاد وجود خویشتن و به خصوص شناخت ماهیت خویشتن می باشد.
در کلامی ساده و مختصر، خودشناسی یعنی شناخت فرد از باورها، نگرش‌ها، استعداد ها و... خودش. خودشناسی باعث می‌شود تا فرد درک و فهم صحیحی از ابعاد وجودی خود داشته باشد. خودشناسی نوعی آگاهی و شناخت درونی و عمیق است به این معنا که انسان با تعمق و جست‌و‌جوگری در درون خود می تواند به خودشناسی برسد.
راه‌های خودشناسی
خودشناسی به طور کلی دارای اهمیت ویژه‌ای می باشد اما مسئله‌ی مهم در خودشناسی، چگونگی خودشناسی می باشد. یعنی فرد چگونه می تواند علائق، نگرش‌ها، باورها و ... خود را بشناسد. برای این کار، روش‌های متعددی وجود دارد که در ادامه چند روش بیان می شود؛
مطالعه‌کردن: یکی از روش‌های موثر و آسان برای خودشناسی، مطالعه انواع کتاب‌های علمی، مذهبی، روانشناسی و ... می‌باشد. مطالعه‌کردن به افراد کمک می کند تا راحت‌تر بتوانند ابعاد وجودی خود را بشناسند.
شناخت جهان: به طور کلی بین خودشناسی و جهان‌شناسی یک رابطه دوسویه برقرار است و این مسئله یک دیدگاه فلسفی است. فلاسفه معتقداند که جهان و انسان همانند یکدیگر هستند و ویژگی‌هایی که در جهان قرار دارد به گونه‌ای در انسان هم قرار دارد. بر این اساس فرد با شناخت جهان پیرامون خود می تواند تا حد زیادی خودش را بشناسد با بالعکس فرد با شناخت خودش می تواند از جهان پیرامون خود شناخت پیدا کند.
تعامل با دیگران: یکی دیگر از عوامل موثر در خودشناسی تعامل و ارتباط برقرار کردن با دیگران است. به عبارتی دیگر تعامل و معاشرت با دیگران نوعی آئینه است. آئینه‌ای که فرد با استفاده از آن می‌تواند خودش را درون آن مشاهده کرد و به خودشناسی برسد. هر چقدر دایره تعامل فرد گسترده‌تر باشد و با طیف وسیعی از افراد ارتباط برقرار کند، میزان شناخت و آگاهی او از خودش افزایش می‌یابد.
توجه به خود: یکی از راه‌های ساده اما مهم و تاثیر‌گذار در جهت خودشناسی، توجه فرد به خودش می‌باشد. این مسئله بدیهی است که تمام افراد در طول روز از خود رفتارها یا کنش‌هایی را بروز می‌دهند که برخی از آنها خودآگاه و برخی دیگر ناخودآگاه هستند. توجه به رفتار‌های خودمان در طول روز‌ها، ماه‌ها و سال‌ها سبب می‌شود با رفتار‌های خودمان آشنا شویم. از آنجایی که رفتار‌های ما نشات گرفته از افکار، باورها، نگرش‌ها و... می‌باشد پس توجه با توجه به رفتار‌هایمان می توانیم افکار، باورها، نگرش.ها و... خود را بشناسیم و تا حد زیادی به خودشناسی برسیم.
مزایای خودشناسی
هدف یابی: یکی از مزایای خود شناسی این است که افراد در زندگی هدف خود را پیدا می‌کنند. زمانی که افراد به خودشناسی می‌رسند یعنی ویژگی‌های رفتاری، استعدادها و توانایی‌های خود را می شناسند به تبع آن با هدف خود در زندگی آشنا می‌شوند.
افزایش کنترل بر خود: زمانی که افراد با استفاده از روش و تکنیک‌های مختلف به خودشناسی می‌رسند یا به معنای دیگر از ابعاد وجود خویشتن باخبر می‌شوند، می‌تواند بر خودشان کنترل و نظارت بیشتری داشته باشند. زمانی که افراد به خودشناسی رسیده‌اند از رفتارها، باورها، نگرش‌های پسندیده یا ناپسند خود آگاهی یافته‌اند و بدین ترتیب می‌توانند بر آنها کنترل داشته باشند.
درک بهتر مسائل: همانطور که گفته شد از نظر فلاسفه انسان و جهان مانند یکدیگر هستند و شناخت هر کدام به شناخت دیگری کمک می‌کند. زمانی که افراد به خودشناسی برسند، درک و فهم آنها نسبت به مسائل و اتفاقاتی که در محیط پیرامون رخ می‌دهد افزایش می‌یابد و می‌توانند بهتر و بیشتر مسائل را درک کنند.
شناخت خدا: انسان مخلوق و آفریده خدا است و دارای ذاتی الهی و خدایی می‌باشد. انسان موجودی است که به طور ذاتی به خدواند یا همان سرچشمه هستی گرایش و تمایل دارد. برخی از صفات که در خدواند وجود دارند به صورت کوچک و محدودی در وجود تمام انسان‌ها نیز می باشد. انسان پرتو‌ای از عظمت و دانایی خداوند است و بدون شک خودشناسی منجر به خداشناسی نیز می‌شود.
(من عرفه نفسه فقد عرفه ربه) هرکس خود را شناخت، خدای خود را هم می شناسد. این عبارت که توسط قرآن، ائمه و حتی بسیاری از اندیشمندان بر آن تاکید شده است، مصداق واقعی یکی از نتایج حائز اهمیت در بحث خودشناسی می‌باشد.
خودشناسی و معناداری زندگی
خودشناسی تاثیرگذاری بسیار زیادی بر معناداری زندگی حاصل می کند به عبارتی اگر فرد این مسئله را درک کند که او بهترین مخلوق خدا است، خداوند از آفرینش او هدفی داشته، در زندگی هدفی را دنبال می کند و کارهای خود را به صورت معنادار انجام می دهد باعث می شود تا فرد همواره زندگی را معنادار بداند.
از طرف دیگر فهم و درک نامناسب فرد از ابعاد وجودی خودش باعث می‌شود تا فرد دچار ناامیدی، یاس و... شود و یک نگاه بدبینانه یا پوچ‌گرایانه به زندگی داشته باشد.
خودشناسی و موفقیت
خودشناسی تاثیرگذاری بسیار زیادی بر معناداری زندگی حاصل می کند به عبارتی اگر فرد این مسئله را درک کند که او بهترین مخلوق خدا است، خداوند از آفرینش او هدفی داشته، در زندگی هدفی را دنبال می کند و کارهای خود را به صورت معنادار انجام می دهد باعث می شود تا فرد همواره زندگی را معنادار بداند.
از طرف دیگر فهم و درک نامناسب فرد از ابعاد وجودی خودش باعث می‌شود تا فرد دچار ناامیدی، یاس و... شود و یک نگاه بدبینانه یا پوچ‌گرایانه به زندگی داشته باشد.
سخن آخر
خودشناسی برای تمامی افراد بسیار مهم است و اهمیت آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست. به طور طبیعی یا بدون هیچ تلاشی خودشناسی حاصل نمی‌شود بلکه خودشناسی از طریق شناخت درونی انسان از خودش حاصل شده و تاثیرگذاری زیادی بر ابعاد مختلف زندگی انسان‌ها دارد. خودشناسی صحیح منجر به شادابی و نشاط زندگی انسان‌ها شده اما خودشناسی غلط سبب ایجاد بیماری‌های روحی و روانی می‌شود پس بهتر است تا با استفاده از تکنیک‌ها و روش‌های بیان شده و استفاده از راهکار‌های دیگر به طور صحیح و مناسب به خودشناسی برسیم تا بتوانیم اهداف خودمان، جهان پیرامون، مسائل و اتفاقات زندگی و خداوند را بهتر بشناسیم و با آگاهی از خود به طرز صحیح و روشن زندگی کنیم.
نویسنده
سید صالح فتوحی