روانشناسی کودک و اهمیت آن
روانشناسی کودک چیست
روانشناسی کودک ویکی از حوزه‌های علم روانشناسی است که به بررسی رفتار و کردار کودکان قبل از تولد، تولد و پس از آن تا دوران بلوغ پرداخته و علاوه بر بعد جسمانی، بعد غیرجسمانی کودکان را نیز مورد مطالعه قرار می‌دهد. روانشناسی کودک به طور ویژه متمرکز بر رشد جسمی، رشد شناختی و رشد اجتماعی_عاطفی کودکان می‌باشد.
روانشناسی کودک سعی در بررسی علل و عوانل ژنتیکی و به‌خصوص محیطی بر رشد و تربیت کودکان دارد. روانشناسان در حیطه روانشناسی کودک به بررسی عملکردهای خودآگاه و ناخودآگاه کودکان می‌پردازند و نحوه رفتار کودکان با خودشان، والدینشان و محیط اطرافشان را مورد بررسی قرار می‌دهند.
اهمیت روانشناسی کودک
همه والدین آرزو دارند تا فرزندانشان از رشد جسمانی، اجتماعی و شناختی به‌صورت طبیعی و مناسب برخوردار باشند و مشکلی برای آنها پیش نیاید. مراحل رشد جسمانی، مراحلی شناخته شده هستند که اکثر والدین با آنها آشنایی دارند و می‌توانند به خوبی میزان رشد جسمانی در فرزندانشان را بررسی کنند اما تشخیص مراحل و چگونگی رشد اجتماعی و شناختی برای بسیاری از افراد یا به‌طور خاص والدین کمی سخت و مشکل می‌باشد و عدم درک این مسئله بر کودکان تاثیرگذاری زیادی دارد.
روانشناسی کودک علاوه بر اینکه بر رشد جسمانی کودک متمرکز است، تمرکز ویژه‌ای بر ابعاد دیگر رشد یعنی رشد شناختی و اجتماعی دارد و این موارد را مورد بررسی و نظارت خود قرار می‌دهد. از این رو رواشناسی کودک می‌تواند به بسیاری از والدین کمک کند.
روانشناسان کودک با بررسی رشد شناختی و اجتماعی کودکان می‌توانند به شناسایی رفتارهای طبیعی و غیرطبیعی کودکان پرداخته و راه‌حل‌هایی را در جهت بهبود یا اصلاح این رفتارها ارائه دهند و از این جهت نقش بسیار پررنگی در کمک به والدین برای تربیت فرزندان ایفا می‌کنند.
موضوعاتی مورد مطالعه در روانشناسی کودک
روانشناسی کودک که حیطه گسترده‌ای از علم روانشناسی را تشکیل می‌دهد و از اهمیت بسزایی برخوردار است، به بررسی موضوعات مختلف همچون جنبه‌های رشد کودکان، نیازهای کودکان، شیوه‌های تعلیم و تربیت کودکان و... می‌پردازد.
جنبه‌های رشد کودکان: رشد و نمو یک فرآیند چند بعدی یا چندمرحله‌ای است که شامل مراحل مختلفی مثل رشد جسمانی، اخلاقی، شناختی و... می‌باشد. توجه روانشناسی کودک به تمام ابعاد رشد کودکان در جهت ایجاد آگاهی و شناختی کامل از کودکان برای والدین می‌باشد که تاثیر بسزایی بر تربیت کودکان دارد.
شناسایی نیازهای کودکان: به طور کلی و بر اساس تقسیمات علم روانشناسی دوران کودکی را می‌توان به مراحل مختلفی تقسیم کرد که هر مرحله همراه است با ایجاد تغییر و تحولات خرد و کلان در کودکان. در مراحل مختلف کودکی نیازهای جسمانی، عاطفی و... در کودکان نیز تغییر پیدا می‌کند و در برخی از نیازها بر نیازهای دیگر اولویت پیدا می‌کنند. روانشناسان کودک به بررسی این نیازهای مختلف در مراحل متعدد و مختلف کودکی پرداخته تا راه‌حل‌های مناسبی را جهت برطرف نمودن این نیازها در اختیار والدین قرار دهند.
شیوه‌های تعلیم و تربیت کودکان: همه والدین به دنبال این هستند تا فرزندانی سالم شایسته را تربیت کنند که آراسته به صفات خوب باشند. از آنجایی که فرزندانی یا تعلیم و تربیت فرزندان از اهمیت بالایی برخوردار است و بسیاری از والدین نسبت به این موضوع تجربه و آگاهی مناسبی ندارند، روانشناسی کودک به مطالعه و تحقیق راجع به شیوه‌های مناسب و صحیح تعلیم و تربیت کودکان می‌پردازد تا در این راستا الگوهای صحیح را به والدین ارائه دهد.
نکات مهم در روانشناسی کودک
مشاهده عملکرد کودکان: مشاهده کردن یکی از روش‌های مرسوم کسب شناخت در تمامی علوم می‌باشد. در روانشناسی کودک نیز مشاهده کردن یکی از روش‌های ساده اما در عین حال موثر در درک بهتر کودکان می‌باشد. به عبارتی والدین باید به رفتارهایی که فرزندانشان انجام می‌دهند و سخنانی که می‌گویند، توجه داشته باشند تا باعث کاهش استرس و افزایش نشاط در فرزندانشان شوند.
والدین با توجه و مشاهده رفتارها، سخنان، حرکات و... فرزندانشان می‌توانند سریع‌تر و راحت‌تر کودک را کشف کرده و با ویژگی‌های او آشنا شوند اما نکته مهم این است که شخصیت افراد به‌خصوص کودکان با یکدیگر متمایز است و والدین هیچگاه نباید بچه‌های خود را با دیگر بچه‌ها مقایسه کنند. این کار نه تنها باعث ایجاد استرس و اضطراب در بچه‌ها می‌شود، بچه‌ها را نیز ناامید و مایوس می‌کند.
زمان گذاشتن برای کودکان: امروزه اکثرا والدین شاغل هستند و همین مشغله‌های کاری باعث می‌شود تا نتوانند برای بچه‌هایشان وقت زیادی صرف کنند. غافل شدن از این نکته می‌تواند تاثیرگذاری بسیار زیادی بر رشد و تربیت کودکان داشته باشد. کارهای معمولی مانند شام خوردن، همراهی کردن تا مدرسه و... برای وقت گذراندن با بچه‌ها کافی نیست.
بلکه والدین باید با بچه‌ها وقت زیادتری را بگذرانند تا بتوانند به خوبی ویژگی‌ها و رفتارهای آنها را شناخته و آنها را درک کنند. صحبت کردن با بچه‌ها، بازی کردن با آنها و... از کارهای مفید و موثر در جهت شناخت بیشتر کودکان می‌باشد و نتیجه آن شناخت بیشتر، تربیت صحیح و مثبت کودکان می‌باشد.
خورد و خوراک بچه‌ها را کنترل کنید: همواره و در هر سنی توجه به تغذیه بسیار حائز اهمیت می باشد اما توجه به خورد و خوراک توجه به خورد و خوراک در دوران کودکی اهمیت بیشتری نسبت به سایر سنین دارد. در دوران کودکی، بچه‌ها نسبت به تغذیه و خورد و خوراک خود تاثیرپذیری دارند و همین مسئله بر تربیت‌پذیری آنها تاثیرگذار است. برای مثال کودکانی که بیشتر شکلات، فست و فود و... مصرف می‌کنند، دچار اضافه، پیش‌فعالی و... می‌شوند و همین مسئله بر روان آنها نیز تاثیر می‌گذارد.
یا در مثالی دیگر کودکانی که بیشتر وقت خود را صرف بازی می‌کنند و کمتر تغذیه دارند، دچار لاغری بیش از اندازه، ضعف و... می‌شوند. باید به این نکته توجه داشته باشیم که تغذیه نقش بسیار مهمی در سبک زندگی به‌خصوص در دوران کودکی ایفا می‌کند. برای تربیت و شناخت کودکان خود باید به تغذیه آنها نیز توجه داشته باشیم.
سخنان ژان پیاژه در حیطه روانشناسی کودک
ژان پیاژه یکی از روانشناسان و کودک شناسان معروف فرانسوی بود که با نظریات و سخنان خود نشان داد که روانشناسی کودکان تفاوت‌های ویژه و عمیقی با سایر شاخه های روانشناسی دارد و باید توجه بیشتری به آن شود. برخی از جملات ژان پیاژه در این حوزه عبارتند از:
هدف آموزش، افزایش دانش کودکان نیست. بلکه خلق فرصت‌های جدید برای کودکان جهت کشف کردن و آفریدن است. ساختن انسان‌هایی که از توانایی خلق چیزهای جدید برخوردارند.
هنگامی که چیزی را به کودکی می‌آموزید، شانس کشف آن چیز را از خودش می‌گیرید.
نویسنده
سید صالح فتوحی