آیا کرونا آمده است تا ماندنی شود؟
کرونا با شناسه‌‌ی علمی «سارس-کووید-2» (SARS-CoV-2)، چنان در سراسر جهان گسترش یافته است که احتمال ریشه‌کن شدن آن بسیار کم است. وجود برخی از عوامل اصلی بقای این ویروس در محیط پیرامون ما، احتمالاً منجر به بومی و ماندنی شدن آن برای همیشه می‌شود. برای شناخت بیشتر این عوامل، بررسی آخرین واقعیات در دسترس در مورد این ویروس جان‌سخت الزامی است.
آیا ایمنی نسبت به ویروس (از طریق واکسن زدن یا بیمار شدن) با گذشت زمان کاهش می‌یابد؟
اگر پاسخ به این پرسش بله باشد، به این معنی است که ویروس توانایی ذاتی بالایی برای انتقال دارد و نیاز است تا با روش‌هایی مانند تجدید واکسن، ایمنی افراد را در برابر آن تقویت کرد. با این حال، حتی با این مورد نیز باید به این پرسش پاسخ داده شود که واکسن‌های دوره‌ای می‌توانند زنجیره انتقال را کاملاً قطع کنند یا نه؟
اما، اگر پاسخ به پرسش خیر باشد، به این معنی است که ویروس پس از درگیر کردن فرد عفونی شده، یک بار برای همیشه توسط سیستم ایمنی شناسایی و در دفعات بعدی به محض ورود به بدن، سرکوب شده و توانایی بیماری‌زایی خود را تا حد صفر از دست خواهد داد. با این حال باید دید در این حالت، آیا ویروس راه گریزی (مانند جهش) برای عدم شناخته شدن از سوی سیستم ایمنی دارد یا نه؟
آیا ویروس کرونا برای شناسایی نشدن از سوی سیستم ایمنی جهش خواهد کرد؟
شاید عجیب باشد اما ویروس‌ها می‌توانند جهش کنند تا سیستم ایمنی را در شناختن تهدید (تا زمانی که عفونت گسترده شود)، فریب دهند! این نقص سیستم ایمنی نیست که سبب ناشناخته ماندن ویروس‌ها می‌شود، بلکه بدن مانند شهر بسیار شلوغی است که اجزای بسیاری در حال رد و بدل شدن میان سلول‌های آن هستند و برای ویروس‌ها، این که رفتار و شناسه‌های این اجزا را تقلید کنند، کار آسانی است؛ مشروط به آن که برای این کار تکامل پیدا کنند.
از این رو، اگر پاسخ این پرسش خیر باشد، باید دید که آیا این ویروس می‌توانند در مکان امنی مانند بدن حیوانات به صورت رزرو زنده بماند تا بعداً دوباره در فرصتی دیگر به انسان انتقال یابد و شانس ایجاد عفونت را به دست آورد یا نه؟
اگر پاسخ این پرسش بله باشد، همه چیز به توانایی واکسن‌ها در قطع زنجیره انتقال برمی‌گردد. زیرا با آن که ویروس جهش بزرگی انجام نداده است، اما هنوز می‌تواند در فرصتی که به سبب ضعیف شدن سیستم ایمنی بر اثر عوامل روزمره ایجاد می‌شود، بیماری‌زایی کند. در این سناریو، ممکن است نیاز باشد تا فرمول واکسن‌ها به صورت سالیانه و با زیر نظر گرفتن جهش‌های ویروس به روز شود تا همیشه سیستم ایمنی افراد واکسینه شده توانایی شناسایی ویروس را داشته باشد.
آیا ویروس کرونا می‌تواند در بدن حیوانات مخفی شود؟
ویروس‌ها همیشه موجودات را بیمار نمی‌کنند بلکه گاهی بدون آن که عفونتی ایجاد کنند، به صورت منفعلانه و نهفته زمان را سپری می‌کنند تا به میزبانی مناسب برسند. در این حالت هنوز هم امکان انتقال آن‌ها به موجود دیگر وجود داد؛ مانند انتقال از حیوانی به یک گیاه و از آن گیاه به حیوان دیگر.
اگر پاسخ این پرسش بله باشد، این ویروس می تواند در فرصتی دیگر دوباره سبب یک همه گیری در میان کسانی که قبلاً بیمار یا واکسینه نشده‌اند، شود.
اگر پاسخ این پرسش خیر باشد، خبر خوب این است که با گذر از همه‌گیری، این گونه از ویروس کرونا به تاریخ خواهد پیوست.
آیا واکسن‌ها توانایی قطع زنجیره انتقال ویروس کرونا را خواهند داشت؟
اگر پاسخ این پرسش خیر باشد، به این معنی است که واکسن‌ها تنها برای افراد واکسینه شده، ایمنی نسبی و موقتی ایجاد خواهند کرد و باید دید آیا واکسینه شدن کل جمعیت جهان سبب قطعیت در عدم ظهور عفونت شدید خواهد شد، یا هم چنان امکان بیماری غیرقابل کنترل یا منجر به مرگ وجود خواهد داشت؟
اگر پاسخ این پرسش بله باشد، به این معنی است که باید پوشش واکسن در سراسر جهان به اندازه کافی باشد تا احتمال انتقال و بیمار شدن افراد جدید (به واسطه‌ی کاهش افراد ناقل ویروس) پایین آید و به اصطلاح با «ایمنی گله‌ای» به صفر برسد. در این حالت باید دید آیا امکان واکسینه کردن کامل و مطمئن همه‌ی مناطق جهان وجود خواهد داشت؟
آیا امکان واکسینه کردن کامل جمعیت جهان وجود دارد؟
اگر پاسخ این پرسش بله باشد، به این معنی است که واکسن‌ها به صورت جهانی در دسترس قرار داشته و در تمامی کشورهای جهان ایمنی شمار زیادی از افراد به وسیله‌ی آن‌ها ایجاد شود و لازمه‌ی این مورد مقاومت نکردن افراد و گروه‌های صاحب‌نفوذ برای واکسینه همگانی در همه گروه‌های سنی است.
اگر پاسخ این پرسش خیر باشد، این ویروس کماکان در جهان خواهد چرخید و تنها شانس بشریت آن است که واکسن‌ها بتوانند از بروز شدت درگیری بدن بیمار با ویروس و گسترش عفونت بکاهند و به اصطلاح سیستم ایمنی را در برابر این ویروس هشیار نگه‌دارند تا در اولین برخورد واکنش لازم را نشان داده و از وخیم شدن اوضاع، انتشار سریع و غیرقابل کنترل و در نهایت بروز مرگ پیشگیری کند.
آیا واکسن‌ها توانایی پیشگیری از شدت یافتن بیماری و گسترش عفونت را خواهند داشت؟
اگر پاسخ این پرسش بله باشد، سیستم ایمنی بدن در برابر ویروس کرونا واکنشی سریع نشان داده و با کمک بیرونی (مانند طی کردن دوران نقاهت و مصرف داروهای ضدویروس)، از وخیم شدن حال بیمار و بروز مرگ پیشگیری خواهد کرد.
اگر پاسخ این پرسش خیر باشد، ویروس به صورت نامحدودی توانایی بیماری‌زایی و مرگ‌آوری خود را حفظ کرده و غیرقابل سرکوب خواهد بود.
ما در کجای مسیر هستیم؟
خوشبختانه، تلاش وقفه‌ناپذیر دانشمندان جهان در تهیه واکسن‌های متعدد و مؤثر در برابر این ویروس سبب رکوردشکنی در سرعت و کیفیت کشف و تولید واکسن در تاریخ بشریت شده است. اما، متأسفانه تا امروز برنامه‌ی دقیق و مشخصی از نحوه همکاری کشورهای مختلف و با سطح متفاوت اقتصادی و فرهنگی، برای واکسیناسیون یکپارچه و جهانی وجود ندارد. کشمکش‌های سیاسی و اقتصادی بین‌المللی میان کشورها و نیز فشارهای داخلی کشورهای پیشرفته سبب شده است تا اولویت‌های جهانی به صورت منطقه‌ای درآید و این مورد قماری خطرناک در مواجهه با ویروسی بسیار توانمند است که تا کنون مبارزه با آن، یک ماراتن نفسگیر برای بشریت بوده است.
تا امروز به سبب شناخت کم نسبت به این ویروس و خودداری چینی‌ها از دسترسی سازمان بهداشت جهانی به اطلاعات انتشار اولیه‌ی ویروس ووهان، درست مشخص نیست که بشر تا چه اندازه تهدید ویروس کرونا را دست کم گرفته است. چین، بارها مهد انتشار ویروس‌های خانواده کرونا بوده است. از شیوه تغذیه گرفته تا رعایت بهداشت عمومی، عامه چینی‌ها حتی با افزایش سطح اقتصادی، همان حالت روستاگونه و خرافی خود را حفظ کرده‌اند. در نتیجه، حتی در برابر محدودیت‌هایی مقطعی که در سالیان گذشته توسط دولت چین وضع شده است تا سطح بهداشتی آن ها را بالا ببرد، مقاومت کرده‌اند. بارها درگیری‌های شدیدی بر سر ممنوعیت‌های مقطعی خوردن حیوانات وحشی و گیاهان غیرکشاورزی به وجود آمده است و در نهایت دولتی‌ها را مجبور به عقب‌نشینی و لغو محدودیت‌ها کرده است. مقاومت در برابر واکسینه همگانی هم مورد دیگری است که وجود دارد و برای کشوری با این جمعیت، واکسینه کردن (ولو اجباری هم باشد) به کندی جلو خواهد رفت.
در نهایت، با آن چه که تا کنون از ویروس کرونا می‌دانیم، پاسخ پرسش‌های این مقاله به این صورت است:
آیا ایمنی نسبت به ویروس (از طریق واکسن زدن یا بیمار شدن) با گذشت زمان کاهش می‌یابد؟
«بله»، دوره ایمنی نسبت به گونه اصلی بیماری بین 2 تا 6 ماه است، مشروط به آن که تمامی پروتکل‌های بهداشتی در تماس با دیگر افراد بیمار رعایت شود. زیرا ممکن است آن‌ها ناقل ویروس تازه جهش یافته باشند که ایمنی نسبت به آن‌ها ایجاد نشده باشد؛ درست مانند سرماخوردگی.
آیا امکان واکسینه کردن کامل جمعیت جهان وجود دارد؟
«بله و خیر»! این مسأله هنوز در هاله ابهام قرار داشته و بستگی به عملکرد کشورها و همکاری‌های بین‌المللی میان آن ها دارد. شرایط اقتصادی و فرهنگی کشورها نیز در این قضیه تأثیر خود را خواهد گذاشت. در هر دو سناریو، سرنوشت مبارزه بشر با این بیماری به پاسخ پرسش زیر وابسته است.
آیا واکسن‌ها توانایی پیشگیری از شدت یافتن بیماری و گسترش عفونت را خواهند داشت؟
خوشبختانه پاسخ این پرسش تا این لحظه «بله» است. واکسن‌های کنونی توانایی خود را در برابر تمامی جهش‌های فعلی ویروس برای پیشگیری از سرعت یافتن بیماری و انتشار گسترده عفونت ویروسی در بدن اثبات کرده‌اند.
