بررسی صنعت برق در ایران
در حدود ده سال گذشته کیفیت شبکه برق ایران به طور قابل توجهی بهبود یافته است. با این حال، به دلیل مسائل مالی در بخش بدهی های مصرف بالا، به ویژه در ماه‌های تابستان با افزایش تقاضا (همزمان با افزایش دما) در بعضی مواقع برای تأمین اوج تقاضا، احتمال سهمیه بندی و قطع برق وجود دارد.
امروزه ایران ٩٠ درصد برق خود را تولید می‌کند. علاوه بر این، ایران بزرگترین تولید کننده برق در خاورمیانه و چهاردهمین در جهان است. تقریباً ٨٠ درصد از ٧۵٠٠٠ مگاوات برق تولیدی یعنی ۶٢٠٠٠ مگاوات از نیروگاههای حرارتی فسیلی تولید می شود، ١٢٠٠٠ مگاوات از نیروگاه های برق آبی و ١٠٠٠ مگاوات از نیروگاههای هسته‌ای تأمین می شود.
در حالی که طی سال‌های گذشته کمتر از نصف اهداف رشد تولید برق ایران محقق شده، مصرف برق کشور افزایش چشمگیری داشته و واردات برق بیش از دو برابر شده است. دولت برای افزایش تولید برق، توانایی و برنامه ندارد.
محمد حسن متولی زاده مدیرعامل شرکت تولید، انتقال و توزیع نیروی برق ایران روز پنج‌شنبه دوم اردیبهشت اعلام کرد مصرف برق در ماه فروردین رشد «بی‌سابقه» ۲۲ درصدی را تجربه کرده است.
او گرمای زودرس را عامل جهش مصرف برق عنوان کرد و گفت کاهش ۴۰ درصدی حجم آب درمخازن سدهایی برق آبی، تابستان خیلی حساسی را برای صنعت برق رقم زده است که شرایط تامین برق را با مشکل همراه خواهد کرد.
سال گذشته، حتی در پاییز نیز به خاطر کمبود گاز مصرفی نیروگاههای حرارتی و افت چشمگیر تولید برق آبی، بسیاری نقاط ایران با خاموشی‌ها مواجه شدند.
بر اساس آمارهای جدید وزارت نیرو که هفته گذشته منتشر شد، تولید برق آبی ایران در سال گذشته ۲۹ درصد افت کرد. همچنین پارسال واردات برق رشدی ۱۰۳ درصدی را تجربه کرد؛ یعنی بیش از دو برابر سال ۹۸ شد. البته صادرات برق هم افزایشی ۱۹ درصدی داشته است. ایران معمولا در فصول سرد سال صادرات برق را افزایش می‌دهد و در فصول گرم سال بیشتر وارد کننده برق است.
تحقق نازل برنامه‌های افزایش تولید برق
مصرف برق ایران سالانه حدود ۵ درصد افزایش می‌یابد. بدین ترتیب حداقل تولید برق این کشور نیز باید به همین میزان رشد داشته باشد. پارسال دولت رشد ۴۸۰۰ مگاواتی ظرفیت تولید برق کشور را هدف‌گذاری کرده بود، اما در عمل تنها ۱۸۶۸ مگاوات به ظرفیت تولید برق کشور اضافه شد. سال ۹۸ نیز کمتر از نصف اهداف رشد تولید برق کشور محقق شد.
جزئیات آمارهای وزارت نیرو نشان می‌دهد در سال ۹۹ هیچ نیروگاه جدید آبی در ایران راه‌اندازی نشده و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در نیروگاههای جدید تنها ۵ درصد بوده است. بدین ترتیب تقریبا همه نیروگاههای جدید راه‌اندازی شده، حرارتی بوده‌اند که با گاز، مازوت و گازوئیل کار می‌کنند و یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در ایران هستند.
این در حالی است که ایران بطور متوسط هر سال ۳۰۰ روز آفتابی دارد و مناطق بادگیر کوهستانی و سواحل دریاها پتانسیل قابل توجهی برای تولید برق بادی دارند.
سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از کل تولید برق ایران حدود یک درصد است، در حالی که این رقم برای نمونه در ترکیه حدود ۴۸ درصد است. از طرفی تنها در سال گذشته ترکیه ۴۵۰۰ مگاوات به تولید برق از منابع تجدید پذیر خود افزوده که بیش از دو برابر کل رشد تولید برق ایران از همه منابع در سال ۹۹ است.
ایران بر اساس توافق اقلیمی پاریس، ملزم به کاهش ۴ درصدی گازهای گلخانه‌ای تا سال ۲۰۳۰ است، در حالی که طی پنج سال گذشته نه تنها تولید گازهای گلخانه‌ای ایران کاهش نیافته، بلکه بر اساس آمارهای «موسسه کربن جهانی» تولید گازهای گلخانه‌ای ایران از ۶۴۱ میلیون تن در سال ۲۰۱۵ به بالای ۷۸۰ میلیون تن رسیده است.
گازهای گلخانه‌ای مهم‌ترین عامل گرمایش زمین است. ایران جایگاه ششمین تولید کننده بزرگ گازهای گلخانه‌ای در جهان را دارد.
جمهوری اسلامی در نظر داشت تا سال ۱۴۰۰ ظرفیت تولید برق از منابع تجدیدپذیر را ۷ هزار مگاوات افزایش دهد و تا سال پایان دهه جاری این رقم را به ۱۲ هزار مگاوات برساند، اما تاکنون حتی ۱۰ درصد از اهداف رشد تولید برق برای پنج سال گذشته محقق نشده است. آمارهای وزارت نیرو همچنین نشان می‌دهد سهم برق هسته‌ای از کل ظرفیت تولید برق کمی بیش از یک درصد است.
نیروگاه‌هایی با راندمان اندک
نیروگاههای حرارتی ایران که سهمی بالای ۸۴ درصدی در کل تولید برق کشور دارند، عمدتا راندمان پایینی دارند. متوسط راندمان نیروگاهای حرارتی ایران در سال ۹۸ حدود ۳۷ درصد بود، اما وزارت نیرو مدعی شده که این رقم در سال گذشته به ۳۹ درصد رسیده است.
ایران برای بالا بردن بازدهی نیروگاههای حرارتی، باید آنها را به نوع «چرخه ترکیبی» تبدیل کند که راندمانی بین ۴۵ تا ۵۰ درصد دارند، اما طی سال‌های گذشته پروژه تبدیل نیروگاههای قدیمی به نوع چرخه ترکیبی پیشرفت اندکی داشته است.
برای نمونه در سال گذشته نیروگاههای چرخه ترکیبی، سهمی ۳۶.۴ درصدی در کل ظرفیت تولید برق این کشور داشت. همچنین پارسال ۱۸۶۸ مگاوات ظرفیت جدید تولید برق در ایران ایجاد شده که تنها ۷۹۵ مگاوات آن مربوط به نیروگاههای چرخه ترکیبی بوده است.
ایران قبل از تحریم‌های آمریکا در سال ۲۰۱۷ حدود ۶ میلیارد دلار تفاهم‌نامه قرارداد با مشارکت شرکت‌های خارجی از جمله یونیت اینترنشنال بلژیک، شانگهای الکتریک چین، زیمنس آلمان، همچنین برخی شرکت‌های روسی و ژاپنی امضا کرده بود که تقریبا همه آنها روی کاغذ ماند.
راندمان پایین نیروگاههای برقی ایران هزینه‌های گزافی بر اقتصاد کشور وارد می‌کند. نیروگاههای ایران سالانه حدود ۶۵ میلیارد متر مکعب گاز و ۱۵ میلیارد لیتر مازوت و گازوئیل مصرف می‌کنند. چنین میزان عظیمی از مصرف سوخت‌های فسیلی، خصوصا مازوت که آلاینده‌ترین سوخت فسیلی است، یکی از عوال اصلی آلودگی هوا در ایران است.
معضل رشد مصرف برق
در کنار عدم توانایی دولت در افزایش تولید برق، معضل رشد بالای مصرف برق نیز دامن‌گیر ایران شده است. شاید در نگاه اول، خصوصا با توجه به اظهارات مقامات دولتی و مقصر جلوه دادن مردم، به نظر برسد که بخش خانگی عامل رشد مصرف برق کشور است. اما بر اساس آمارهای وزارت نیرو، بخش خانگی حتی یک سوم برق تولیدی کشور را نیز مصرف نمی‌کند.
سال گذشته، رشد مصرف خانگی برق تنها ۲.۶ درصد بود که در میان دیگر بخش‌ها، از جمله بخش عمومی، صنایع و غیره، کمترین میزان رشد را داشته است. مهم‌ترین بخش مصرف کننده برق در ایران، بخش صنایع است و در در دومین رتبه بخش خانگی و بعد از آن بخش کشاورزی، بخش عمومی و روشنایی معابر قرار می‌گیرد.
معمولا مقامات ایران در زمان پیک مصرف برق و کمبود آن، مردم را مقصر معرفی می‌کنند، اما چنانچه گفته شد، ایران برای جلوگیری از خاموشی‌ها اولا باید نیروگاههای جدید بیشتری بسازد و ثانیا برای افزایش راندمان نیروگاههای حرارتی برنامه داشته باشد. در کنار اینها، نزدیک ۱۰ درصد برق تولیدی ایران در مرحله انتقال و توزیع تلف می‌شود که رقم بسیار چشمگیری است.
به دلیل کاهش شدید بارندگی تولید برق از نیروگاههای برق‌آبی مانند سال گذشته نخواهد بود. برآورد می‌شود کاهش تولید برق در تابستان به سه هزار مگاوات برسد و در صورت عدم صرفه‌جویی خطر خاموشی جدی است.
از ابتدای سال جاری تا کنون میزان بارندگی در ایران به نسبت دوره مشابه سال گذشته حدود یک سوم کاهش یافته و تولید برق در نیروگاههای برق‌آبی با چالش جدی روبرو شده است.
ایران در سال جدید با کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصدی بارندگی روبرو بوده و انتظار می‌رود تولید برق در نیروهای برق‌آبی به همین میزان افت کند. در انتظار تابستان سختی نیستیم بلکه می‌دانیم تابستان بسیار سختی پیش رو داریم چرا که شاهد افت شدید ذخایر سدهای کشور به دلیل کاهش بارندگی‌ها هستیم.
علاوه بر کاهش بارندگی و محدودتر شدن پتانسیل نیروگاههای برق‌آبی، عوامل دیگری مانند افزایش دما، بحران کرونا و استفاده غیرمجاز از برق برای استخراج رمز‌ارز هم وجود دارد که همگی باعث بر هم خوردن و منفی شدن تراز تولید و مصرف برق شده‌اند.
کاهش ۵۰ درصدی روشنایی معابر
با توجه به سنجش شاخص‌ها و پیش‌بینی کمبود بارندگی در سال جاری، برنامه‌ریزی برای گذر از "تابستان سخت امسال" از سال پیش انجام شده است. شرکت توانیر برای مدیریت کاهش تولید برق به تعدیل حدود پنجاه درصدی روشنایی معابر و جاده‌های بین‌شهری، به جز نقاط حادثه‌خیز اقدام کرده است.
به دلیل کاهش شدید بارندگی تولید برق از نیروگاههای برق‌آبی مانند سال گذشته نخواهد بود. برآورد می‌شود کاهش تولید برق در تابستان به سه هزار مگاوات برسد و در صورت عدم صرفه‌جویی خطر خاموشی جدی است. از ابتدای سال جاری تا کنون میزان بارندگی در ایران به نسبت دوره مشابه سال گذشته حدود یک سوم کاهش یافته و تولید برق در نیروگاههای برق‌آبی با چالش جدی روبرو شده است.
ایران در سال جدید با کاهش ۳۰ تا ۳۵ درصدی بارندگی روبرو بوده و انتظار می‌رود تولید برق در نیروهای برق‌آبی به همین میزان افت کند. در انتظار تابستان سختی نیستیم بلکه می‌دانیم تابستان بسیار سختی پیش رو داریم چرا که شاهد افت شدید ذخایر سدهای کشور به دلیل کاهش بارندگی‌ها هستیم.
علاوه بر کاهش بارندگی و محدودتر شدن پتانسیل نیروگاههای برق‌آبی، عوامل دیگری مانند افزایش دما، بحران کرونا و استفاده غیرمجاز از برق برای استخراج رمز‌ارز هم وجود دارد که همگی باعث بر هم خوردن و منفی شدن تراز تولید و مصرف برق شده‌اند.
نقش مثبت و منفی کرونا در مصرف برق
احتمالا پاندمی کرونا رسیدن به این هدف را تسهیل می‌کند زیرا بخش بزرگی از کارکنان اداره‌ها در شهرهای با وضعیت قرمز و نارنجی دورکاری می‌کنند. در همین حال به دلیل حضور بیشتر شاغلان در خانه و افزایش کم‌سابقه دمای هوا در اغلب شهرهای ایران مصرف برق خانگی به شدت افزایش یافته است.
افزایش ۲۰ درصدی مصرف برق خانگی
در فروردین ماه مصرف برق خانگی ۲۰ درصد افزایش یافته و به دلیل کاهش تولید نیروگاههای برق‌آبی مدیریت این میزان مصرف ساده نیست.با توجه به کاهش بارندگی حجم آب ذخیره گاه سدها ۳۴ درصد کاهش یافته و به همین دلیل تولید برق در نیروگاههای برق‌آبی به نسبت دوره مشابه سال گذشته سه هزار مگاوات کمتر شده است.
به گزارش ایسنا رجبی مشهدی می‌گوید با برنامه‌های مدیریت مصرف، سال گذشته پنج هزار و ۶۰۰ مگاوات برق صرفه‌جویی شد که امسال باید سه هزار مگاوات دیگر به این میزان اضافه شود. معاون هماهنگی توانیر می‌گوید در اوج تابستان ۲۴ هزار مگاوات از مصرف ۶۰ هزار مگاواتی برق ایران به سیستم‌های سرمایشی اختصاص دارد.