توقف اجرای اقدامات داوطلبانه در برجام
کاظم غریب‌آبادی، «سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی»، دیروز دوشنبه ۲۷ بهمن در وین اتریش، اعلام کرد که نامه‌ی «توقف اجرای اقدامات داوطلبانه ایران در چارچوب برجام» را رسماً تسلیم آژانس کرده است.
اقدامات داوطلبانه
در مهرماه ۱۳۸۲ و در جریان حضور همزمان وزاری امور خارجه بریتانیا، فرانسه و آلمان در تهران، تیم مذاکره‌کننده ایران به سرپرستی حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، در اقدامی که هدف آن اعتمادسازی با کشورهای اروپایی بود، تصمیم گرفت «به‌طور داوطلبانه» پروتکل الحاقی را امضا و اجرا کند و در نتیجه جمهوری اسلامی ایران در تاریخ ۱۳۸۲/۹/۲۷ به پروتکل الحاقی پیوست. بر پایه «پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح هسته‌ای» معروف به «ان‌پی‌تی (NPT)»، بازرسان آژانس مجاز خواهند بود هر زمان که لازم می‌دانند تأسیسات هسته‌ای ایران را به صورت سرزده بازرسی کنند.
انعقاد برجام
برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام (Joint Comprehensive Plan of Action)، در سه‌شنبه ۲۳ تیر ۱۳۹۴ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵) در وین اتریش بین ایران، اتحادیه اروپا و گروه ۱+۵ (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا به علاوه آلمان) منعقد شد.
امضاءکنندگان برجام
افرادی که در ذیل می‌آیند، به نمایندگی از سوی کشور متبوع خود بیانیه‌ی توافق‌نامه برجام را امضاء کرده‌اند:
آلمان: فرانک والتر اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان؛
اتحادیه اروپا: فدریکا موگرینی، نماینده ارشد امور خارجه و سیاست امنیتی اتحادیه اروپا؛
ایران: محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران؛
روسیه: سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه؛
بریتانیا: فیلیپ هموند، وزیر امور خارجه بریتانیا؛
ایالات متحده آمریکا: جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا؛
فرانسه: لوران فابیوس،وزارت امور خارجه فرانسه؛
چین: وانگ یی، وزیر امور خارجه جمهوری خلق چین.
خروج آمریکا در برجام
کنگره آمریکا در نوامبر ۲۰۱۶ به صورت اجماع آرا با ۴۱۹ رأی موافق و یک رأی مخالف در مجلس نمایندگان آمریکا و ۹۹ رأی موافق از ۹۹ فرد حاضر در سنای آمریکا، قانون تحریم ایران را تمدید کرد. تمدید این قانون از سوی مقامات رسمی ایران نقض برجام استدلال شد. بنابر پیوست ۲ برنامه جامع اقدام مشترک به صراحت توقف، لغو یا عدم تصویب تحریم‌های مندرج در این قانون طی حداکثر ۸ سال پس از اجرای برجام درخواست شده بود و در نتیجه، تمدید این قانون به منزله‌ی نقض برجام از سوی آمریکا است. هرچند اوباما، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده از امضای آن سرباز زد، اما این قانون پس از گذشت مهلت لازم برای وتو از سمت وی، رسماً ابلاغ شد. حسن روحانی که پیش از این تهدید کرده بود واکنش مناسب علیه تمدید قانون تحریم ایران را خواهد داشت، در دستوری به علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی دستور آغاز پژوهش درباره‌ی ساخت پیشران‌های هسته‌ای دریایی و سوخت مورد نیاز آن‌ها را داد.
پس از پیروزی دونالد ترامپ، در انتخابات ریاست جمهوری، وزارت خزانه داری آمریکا در ماه فوریه ۲۰۱۷ (بهمن ماه ۱۳۹۵) ۱۳ فرد و ۱۲ نهاد ایرانی و مرتبط با ایران را مشمول تحریم‌های جدیدی کرد. در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷، دونالد ترامپ رئیس‌جمهور ایالات متحدهٔ آمریکا رسماً اعلام کرد که ایالات متحده از برجام خارج خواهد شد. او، ایران را متهم به حمایت از سازمان‌های که آن‌ها را تروریستی نامید کرد. هم‌چنین تحریم‌های ایران به حالت گذشته بازگشت.
۵ اسفند، آخرین مهلت برای لغو تحریم‌ها
مطابق با اعلام کاظم غریب‌آبادی، جمهوری اسلامی ایران از ۵ اسفند ماه ۱۳۹۹، برابر با ۲۳ فوریه ۲۰۲۱ اقدامات داوطلبانه خود را متوقف می‌کند که این موضوع شامل اجرای «پروتکل الحاقی» نیز می‌شود.
«در این نامه از آژانس خواستیم تا در اسرع وقت اقدامات لازم را برای اجرای درخواست‌های ایران جهت توقف اقدامات مختلف داوطلبانه، شامل اجرای پروتکل الحاقی، به عمل آورد.»
کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی
این اقدام در راستای اجرای مصوبه‌ی ۱۱ آذر امسال مجلس شورای اسلامی است که ضمن تایید شورای نگهبان، دولت را ملزم کرد که اگر تا سوم اسفند، تحریم‌های مالی، بانکی و نفتی حذف نشد، بازرسان آژانس را اخراج و اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف کند.
«از این پس، همکاری‌های ایران و آژانس صرفاً بر مبنای تعهدات پادمانی ادامه خواهد یافت تا زمانی که با لغو تحریم‌ها به صورت عملی و ملموس، زمینه برای بازگشت ایران به اجرای مجدد این اقدامات فراهم گردد.»
کاظم غریب‌آبادی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی
مطابق با اعلام مجلس، این مصوبه برای «لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران» ضروری و راهگشا بوده و کمکی از سمت قوه‌ی مقننه به مجریه برای فشار بر ناقضان برجامست. پیش از این محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور، با اشاره به این مصوبه گفته بود که دولت ملزم به اجرای این مصوبه است و چنانچه تغییری در اوضاع رخ ندهد، از روز سوم اسفند تعداد بازرسان و میزان بازرسی‌های آژانس بین‌المللی اتمی کاهش خواهد یافت.
آمریکایی‌ها...
مقام‌های دولت جو بایدن در چند هفته‌ا‌ی که زمام امور را در ایالات متحده در دست گرفته‌اند گفته‌اند که ابتدا ایران باید به تعهدات هسته‌ای خود طبق برجام پایبند باشد و بعد آمریکا به برجام بازخواهد گشت. در پاسخ، مقامات دولتی کشور اعلام کرده‌اند که آمریکا باید پیش از بازگشت به برجام یا همزمان با بازگشت به آن، اقدام به لغو تحریم‌ها کند و پس از آن ایران شروع به بازگشت به تعهدات خود خواهند کرد.
چه خواهد شد؟
با این که هیاهوی رسانه‌ای بسیاری در جریان است اما مطابق با کلیه قوانین بین‌المللی، ایران با لغو این بازرسی‌ها تنها سطح تعهدات برجامی خود را کاهش داده است. لذا با توجه به این که همه‌ی بازرسی‌ها لغو نشده و مطابق با گفته‌ی کاظم غریب‌آبادی سطح نظارت تنها مفاد پادمانی تقلیل داشته است؛ از نظر قانونی ایران را نمی‌توان تحت فشار قرار داد و تنها فشار سیاسی طرفین برجام افزایش خواهد یافت. فشار سیاسی و رسانه‌ای وضعیت کشور را بدتر نخواهد کرد، اما فشارهای اقتصادی چنین خواهد نمود اگر در حال حاضر گشایشی در تعاملات اقتصادی بین‌المللی به وجود آمده باشد. با توجه به آن که سیاست‌های کلی ایالات‌متحده با تغییر رییس‌جمهور تغییر چندانی نمی‌کند، واکنش جو بایدن یا دیگر مقامات آمریکایی به این اتفاق، هر چه که باشد، در وضعیت فعلی اقتصاد کشور کوچکترین اثری نخواهد داشت و این شامل اقدامات طرفین اروپایی برجام نیز خواهد بود. تنها موردی که ممکن است تغییری در وضعیت آن ایجاد شود روابط دیپلماتیک با دو طرف شرقی برجام یعنی چین و روسیه است. با توجه به آن‌که این دو تنها خواستار «خویشتن‌داری» در مقوله‌ی برجام شده اند، بعید می‌رسد اقدام «عملی» جهت فشار بر ایران انجام دهند و در نهایت باید تا تغییر فاکتورهای مؤثر بر این بن‌بست دیپلماتیک منتظر ماند.