ولنتاین یا سپندارمذگان؟
پدیده عشق تابع مکان، زمان یا موقعیت خاصی در تاریخچه بشر نبوده است. حضور عشق در زندگی انسان‌ها امید به ادامه آن را در سخت‌ترین شرایط ممکن کرده است. عشق را باید جشن گرفت؛ چون تبلور انگیزه حیات است، با هم بودن است، امید داشتن است.
مدت‌هاست که ملل گوناگون این پدیده زیبا را با آیین خاصی جشن می‌گیرند. بسته به فرهنگ و اعتقادات مردم هر کشور، روزی را برای برگزاری این آیین گزیده‌اند که هر کدام از آن‌ها پیشینه و فلسفه خود را دارد.
ولنتاین
امروز، ۲۶ بهمن، ۱۴ فوریه میلادی، در بسیاری از کشورهای غربی «روز ولنتاین» یا «روز عشاق» نامیده و جشن گرفته می‌شود. در فرهنگ غرب، این روز را عاشقان به پاس شروع آشناییشان در کنار هم جشن می گیرند و هدایایی مانند کارت ولنتاین یا گل سرخ را برای ابراز عشقشان به یکدیگر تقدیم می‌کنند.
تاریخچه روز عشاق
سابقه‌ی تاریخی روز والنتین به جشنی که به افتخار قدیس والنتین در کلیساهای کاتولیک برگزار می‌شد، باز می‌گردد. روز والنتین برگرفته از تلفیق سنت‌های روم باستان و مسیحیت است. امروزه، کلیسای کاتولیک به این نتیجه رسیده است که حداقل سه قدیس به نام والنتین یا والنتیوس وجود داشته‌اند که همگی به قتل رسیده‌اند، به همین دلیل روایاتی سعی در بازگویی خواستگاه این روز دارند:
- در سده سوم میلادی، در روم باستان در دوران فرمانروایی کلودیوس دوم که عقیده داشت مردان مجرد نسبت به آنانی که همسر و فرزند دارند سربازان جنگجو‌تر و بهتری هستند؛ ازدواج برای مردان جوان امپراتوری روم قدغن شده بود. کشیشی به نام والنتین که معتقد بود این حکم ناعادلانه است؛ مخفیانه عقد سربازان رومی را با دختران محبوبشان جاری می‌کرد. هنگامی که کلودیوس این امر را دریافت، والنتین را گردن زد.
- کشیش والنتین به علت نجات دادن و فراری دادن مسیحیان از آزار و شکنجه رومیان کشته شد.
- کشیش والنتین عاشق دختر زندانبانش شده و نخستین کارت والنتین را خود او قبل از مرگش برای او فرستاد و در آن نوشت «از طرف والنتین تو».
- روایت دیگری نیز وجود دارد که کلیسای کاتولیک به منظور مسیحی سازی یک سنت باستانی و مشرکانه به نام لوپرکالیا که در روم مرسوم بوده، این تاریخ را برگزیده است. تا اواخر قرن پنجم میلادی در امپراتوری روم جشن لوپرکالیا به مناسبت باروری برگزار می‌شد. در سال ۴۹۸ میلادی، پاپ ژلازیوس یکم برگزاری جشن لوپرکالیا را ممنوع کرد. وی روز ۱۴ فوریه را به عنوان روز سنت والنتین اعلام کرد، تا با اعمال مشرکانه مقابله کند.
رسوم ولنتاین
در کشورهای اروپایی و آمریکایی دادن شکلات، کارت تبریک، گل، … به عنوان هدیه مرسوم روز ولنتاین از شهرت خاصی برخوردار است. تزیین شکلات و پختن انواع شیرینی با آن نیز از آداب این روز در برخی کشورها به شمار می‌رود.
روز عشق در دیگر فرهنگ‌ها
خواستگاه ولنتاین، فرهنگ غرب است و طبیعی است که کشورها و فرهنگ‌های گوناگون روز و آیین مخصوص به خود را داشته باشند به طور مثال در کشور چین، روزی مشابه ولنتاین موجود است که تحت عنوان «شب هفتم‌ها» نامیده می‌شود. برابر با افسانه‌ای چینی، پسر گاوچران و دختر بافنده، در هفتمین روز از هفتمین ماه از تقویم قمری در آسمان با یکدیگر ملاقات کردند. این روز در ژاپن نیز موجود است که برابر با هفتم ژوئیه تقویم خورشیدی است. «سونای گئجه‌سی» یعنی شب سونای که برابر است با ۳۱ شهریور (آخرین روز تابستان) از طرف آذربایجانی‌ها به عنوان روز عشق گرامی داشته می‌شود. در کشور مصر، روز عشق برابر با ۴ نوامبر هر سال است. در کره جنوبی، در ۱۱ دسامبر هر سال، روزی تحت عنوان «روز پِپِرو» موجود است که در آن زوج‌های جوان هدایایی به یکدیگر تقدیم می‌کنند.
روز عشق در فرهنگ ایرانی
عشق در فرهنگ ایرانی جایگاهی بسیار مقدس و والا دارد. از ادبیات کهن تا به امروز، متون و شعرهای بسیاری با مضامین عاشقانه نوشته و سروده شده‌اند. عشاقی چون بیژن و منیژه، شیرین و فرهاد، لیلی و مجنون و ... از ادیبان گرفته تا مردم کوچه و بازار ورد زبان و موضوع استعارات و ضرب‌المثل‌ها هستند. حتی شعرایی چون لسان‌الغیب، حافظ شیرازی، عشق را عامل جاودانگی می‌داند.
سپندارمذگان
ایران باستان دو جشن مشابه با ولنتاین داشته است: جشن مهرگان و جشن سپندارمذگان. جشن مهرگان که در دهم مهرماه برگزار می‌شود و در آن مردم به یکدیگر هدیه می‌دهند. جشن سپندارمذگان یا اسفندگان، در روز سپندارمذ برگزار می‌شود و مردان به همسران خود هدیه داده و از آن‌ها تجلیل می‌کنند.
اسفندیار اختیاری، نماینده زرتشتیان دوره هشتم مجلس شورای اسلامی، جشن سپندارمذگان را روز عشق حقیقی در فرهنگ ایرانی می‌داند و پیشنهاد می‌کند که مردم به جای ولنتاین، این روز را جشن بگیرند. این روز در میان بسیاری از جوانان ایرانی محبوب است و آن را گرامی می‌دارند.
معنی واژه سپندارمذ
واژه فارسی «اسفند» (اسپند) در زبان فارسی امروز، از واژه پارسی میانه (پارسیگ) «سپندارمت» و اوستایی «سپنته آرمیتی» برگرفته شده است. این واژه از دو بخش «سپند» به معنی پاک و مقدس و «آرَمَئیتی» به معنی فروتنی و بردباری تشکیل شده است و معنی این دو با هم فروتنیِ پاک و مقدس است. این واژه در پارسی میانه «سپندارمت» و در فارسی «سپندارمذ» و «اسفندارمذ» و «اسفند» شده است.
سپندارمذگان، روز ۲۹ بهمن یا ۵ اسفند؟
برای این که بدانیم دقیقاً چه روزی را باید جشن گرفت، دانستن شیوه‌ی تعیین روز جشن در ایران باستان ضروری است. در ایران باستان در روز هم‌نام با نام ماه، جشنی برپا بوده است. در گاهشماری خورشیدی ایران باستان، هر ماه نام یک روز با نام ماه یکسان بود. نام روزهای ماه در این گاهشمار:
«اورمزد، بهمن، اردیبهشت، شهریور، سپندارمذ، خرداد، امرداد، دی به آذر، آذر، آبان، خور، ماه، تیر، گوش (ایزد)، دی به مهر، مهر، وره مهر، سروش، رشن، فروردین، بهرام، رام، باد، دی به دین، دین، ارد، اشتاد، آسمان، زامیاد، مهراسپند و انیران.»
به این ترتیب، روز سپندارمذ که رخداد آن در ماه اسفند، روز پنجم آن است؛ به عنوان روز جشن قلمداد می‌گردد. مشاهیری چون ابوریحان بیرونی این جشن را در روز پنجم اسفند دانسته‌اند، اما با توجه به تغییر ساختار گاهشمار ایرانی و سی و یک روزه شدن شش ماه نخست سال، در گاهشماری خورشیدی امروزی، برخی این جشن را در ۲۹ بهمن برگزار می‌کنند؛ که درست نیست.
دکتر جلیل دوستخواه، ایران‌شناس، پژوهشگر، نویسنده، ادیب، شاهنامه‌پژوه و مترجم معاصر ایرانی، در سخنانی در این باره می‌گوید:
«ما هم‌اکنون، جشن‌های نوروز، فروردینگان (فروردگان)، یلدا و سده را به درستی در همان زمان‌های تعیین شده برای آن‌ها در روزگار باستان (یکم فروردین، سی‌ام آذر و دهم بهمن)، برمی‌گزاریم. پس چرا در مورد جشن‌های یازده‌گانه اردیبهشتگان تا اسفندگان، دچار این آشفته‌کاری و سامان‌شکنی شده‌ایم؟»
کدام را جشن بگیریم؟
عشق را باید جشن گرفت؛ حال به هر شکلی و در هر حالی. اما فرهنگ‌های ریشه‌دار در تاریخ، مانند فرهنگ ایرانی، بهتر است آیین خود را پاس بدارند. سپندارمذگان هم با ریشه‌های فرهنگی ما ایرانیان عجین است و هم از آن خود ماست. هر کسی در این دنیا فرهنگ و مرام خود را دارد و از این رو، به پاسداشت آن چیزی که از خود می‌داند، می‌پردازد. لذا اگر عشق خود را با ولنتاین جشن می‌گیرید، کار بسیار درستی است؛ اما کس دیگری به جز ما ایرانیان سپندارمذگان را جشن نخواهد گرفت...
