آشنایی با رشته ارگونومی
رشته تحصیلی ارگونومی مطالعه و تحلیل رابطه بین انسان و محیط کار است. در این رشته، اصول و مفاهیمی مانند طراحی محیط کار، تجهیزات کار، ابزارها، سیستم ها و روش های مختلف کار بر اساس نیازهای انسان مورد بررسی قرار می گیرد. در حوزه ارگونومی، عواملی مانند راحتی، ایمنی، بهره وری و کارایی انسان برای انجام وظایف کاری بررسی می شوند. هدف اصلی ارگونومی، بهبود شرایط کار و افزایش رضایت و کارایی انسان در محیط کار است.
در دوره های تحصیلی در مقاطع ارشد و دکتری ، دانشجویان با مباحثی مانند علم شناختی ، طراحی آزمایشگاهی، تجزیه و تحلیل کاربر، طراحی رابط کاربری، ریخت شناسی کاربری و مدیریت ریسک مواجه می شوند.
فارغ التحصیلان ارگونومی می توانند در چندین حوزه فعالیت کنند. آنها می توانند به عنوان مشاوران ارگونومی در شرکت ها و سازمان ها کار کنند و بر اساس نیازهای انسان، طراحی و بهبود محیط کار را پیشنهاد دهند. همچنین، آنها می توانند در صنایع مختلفی مانند خودروسازی، صنایع نفت و گاز، ساختمان و نظامی فعالیت کنند.
به طور کلی، رشته تحصیلی ارگونومی می تواند به عنوان یک راهکار برای بهبود کیفیت کار و سلامت و رضایت انسان در محیط کار مورد استفاده قرار گیرد.
شاخه‌های اصلی رشته ارگونومی
ارگونومی محیطی
ارگونومی محیطی به بررسی تأثیر محیط فیزیکی بر عملکرد و راحتی انسان در محیط کار می‌پردازد. این شاخه از ارگونومی به عواملی مانند نورپردازی، دما، صدا، ارتفاع میز کار، طراحی صندلی و میز کار، مدیریت فضای کار و سایر عوامل مرتبط با محیط فیزیکی می‌پردازد. رشته تحصیلی ارگونومی نیز به بررسی و طراحی سیستم‌ها، وسایل و محیط‌های کار برای بهبود عملکرد و راحتی کاربران می‌پردازد.
در زمینه ارگونومی محیطی، مفاهیم و مباحثی مانند طراحی محیط کار، ارزیابی ریسک های محیطی، طراحی نورپردازی و صدا، طراحی فضای کار و مدیریت حرارت در محیط کار مورد بررسی قرار می‌گیرند.
بیومکانیک شغلی
بیومکانیک شغلی به بررسی تاثیر وضعیت های شغلی و روش های انجام کار بر بدن انسان می پردازد. این موضوع به منظور بهبود شرایط کار و کاهش خطرات مربوط به فعالیت های شغلی استفاده می شود. به عنوان یک زیرمجموعه از علم ارگونومی، بیومکانیک شغلی بر روی نحوه ارتباط بین انسان و محیط کار تمرکز دارد.
بیومکانیک شغلی در ارگونومی بر مبنای اصول علوم حرکتی تمرکز دارد. با استفاده از اصول بیومکانیک، می توان اثرات فعالیت های شغلی را بر بدن انسان بررسی کرده و راهکارهای بهبودی برای کاهش خطرات و تعدیل شرایط کار ارائه داد.
به طور کلی، بیومکانیک شغلی به روش های اندازه گیری و تحلیل عوامل فیزیکی شغلی، اثرات آنها بر بدن انسان و ارائه راهکارهای بهبودی برای کاهش خطرات و بهبود شرایط کار می پردازد. این موضوع با رشته تحصیلی ارگونومی در تلاقی است و هر دو به بهبود شرایط کار و بهبود کیفیت زندگی انسان در محیط کار می اندیشند.
روش های ارزیابی ارگونومی
روش‌های ارزیابی در ارگونومی معمولاً به بررسی نیازها، توانمندی‌ها و محدودیت‌های انسان در محیط کار می‌پردازند.
به عنوان مثال ، یکی از روش‌های معمول در ارزیابی ارگونومی استفاده از معیارهای مشخصی برای اندازه‌گیری عملکرد انسان در محیط کار است. این معیارها می‌توانند شامل سرعت، دقت، خستگی و رضایت شغلی باشند. با استفاده از این معیارها ، می‌توان بهبودهای لازم در طراحی محیط کار را شناسایی و اعمال کرد.
همچنین، روش‌های دیگری مانند مطالعه میدانی، مشاهده و مصاحبه با کاربران نیز در ارزیابی ارگونومی استفاده می‌شوند. این روش‌ها به کارشناسان ارگونومی امکان می‌دهند تا به طور مستقیم با افراد در محیط کار تعامل کنند و نیازها و مشکلاتشان را بررسی کنند . تکنیک‌های زیادی مانند OWAS , REBA , RULA , QEC وجود دارند که به عنوان روش‌های مشاهده ای شناخته شده و هر کدام برای ارزیابی کار یا وظیفه افراد با شرایط خاصی طراحی شده‌اند .
در نهایت، روش‌های پیشرفته‌تری مانند شبیه‌سازی کامپیوتری و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته نیز در ارزیابی ارگونومی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این روش‌ها به کمک محاسبات و شبیه‌سازی‌های رایانه‌ای، امکان شبیه‌سازی و تجربه محیط کار را برای ارزیابی و بهینه‌سازی آن فراهم می‌کنند.
ماکرو ارگونومی
ماکرو ارگونومی به مطالعه طراحی سیستم‌ها، محیط‌ها و فرآیندها از یک دیدگاه کلی و سیستمی می‌پردازد. این رویکرد به طراحی فاکتورهایی مانند سازمان‌دهی سازمانی، سیاست‌ها و روندهای کاری، مدیریت منابع انسانی، فناوری و تجهیزات و همچنین توجه به عوامل اقتصادی و اجتماعی می‌پردازد.
با توجه به این تعریف، ماکرو ارگونومی در رشته تحصیلی ارگونومی نقش مهمی دارد. ارگونومی به مطالعه تطبیق بین انسان و محیط کار می‌پردازد و هدف آن بهبود شرایط کاری و کارایی انسان در محیط کار است. بنابراین، ماکرو ارگونومی با توجه به تمرکز بر مطالعه سیستم‌ها و فرآیندهای کاری، بهبود شرایط کاری و کارایی انسان در سطح سازمانی و سیستمی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
مثال‌هایی از موضوعاتی که در ماکرو ارگونومی مطرح می‌شوند عبارتند از:
·طراحی سازمانی به گونه‌ای که منابع انسانی بهینه استفاده شوند و توجه به توانمندی‌ها و محدودیت‌های انسانی باشد.
·ارزیابی سیاست‌ها و روندهای کاری به منظور بهبود عملکرد و رضایت کارکنان.
· بررسی تاثیر فناوری و تجهیزات بر شرایط کاری و کارایی انسان.
·درک عوامل اجتماعی و فرهنگی در سازمان‌ها و تاثیر آنها بر کارکنان.
·مطالعه عوامل اقتصادی و تاثیر آنها بر سازمان‌ها و شرایط کاری.
بیماری های عضلانی و اسکلتی
بیماری های عضلانی و اسکلتی به عنوان یکی از مشکلات شاغلین در محیط کار شناخته می شوند . این بیماری ها شامل مشکلاتی مانند درد عضلانی و اسکلتی ، کمردرد ، سردرد ، درد گردن ، درد شانه ، تنش عضلانی ، ورم مفاصل و غیره هستند . عواملی مانند طولانی مدت بودن وضعیت نشسته یا ایستاده ، حرکات تکراری ، بارهای سنگین ، ناهنجاری های ارگونومیکی در محیط کار و نداشتن استراحت کافی می توانند علت اصلی این بیماری ها باشند . رشته تحصیلی ارگونومی به بررسی و تجزیه و تحلیل این عوامل می پردازد و راهکارهایی برای بهبود شرایط کار و پیشگیری از بیماری های عضلانی و اسکلتی ارائه می دهد .
خطای انسانی و ایمنی سیستم ها
ارگونومی به مطالعه طراحی و بهینه‌سازی ابزارها، محیط‌ها و سیستم‌ها برای استفاده بهینه و ایمن انسان می‌پردازد. در این رشته، معماری و طراحی سیستم‌ها و رابط کاربری بررسی می‌شود تا خطاهای انسانی کاهش یابد و عملکرد سیستم‌ها بهبود یابد.
در موضوع خطاهای انسانی، ارگونومی می‌تواند به شناخت و درک خطاهای انسانی کمک کند و بر اساس آنها طراحی بهتری برای سیستم‌ها ارائه دهد. از جمله این خطاها می‌توان به خطاهای تصمیم‌گیری، خطاهای اشتباه درک و خطاهای عملکردی اشاره کرد. با بررسی این خطاها و درک علل آنها، ارگونومیست‌ها می‌توانند راهکارهایی برای جلوگیری از آنها ارائه دهند.
در موضوع ایمنی سیستم‌ها، ارگونومی نقش مهمی در بهبود ایمنی سیستم‌ها و کاهش خطرات مربوط به عملکرد انسانی دارد. با توجه به ارتباط نزدیک انسان با سیستم‌ها، نقاط ضعف و خطرات مرتبط با عملکرد انسانی می‌توانند شناسایی و برطرف شوند. به عنوان مثال، طراحی صحیح رابط کاربری و استفاده از نشانگرها و نمادهای قابل فهم برای کاربران می‌تواند خطرات مربوط به عملکرد انسانی را کاهش دهد و ایمنی سیستم را بهبود بخشد.
ارگونومی شناختی
ارگونومی شناختی در واقع بخشی از رشته تحصیلی ارگونومی است. ارگونومی شناختی به طراحی محیط کار و تجهیزات با توجه به عوامل شناختی انسان می‌پردازد. این عوامل شامل توجه، حافظه، یادگیری، فهم، تصمیم‌گیری و ارتباطات است. به عنوان مثال، در طراحی رابط کاربری نرم‌افزارها، ارگونومی شناختی به کار می‌رود تا رابط کاربری به گونه‌ای طراحی شود که کاربران بتوانند به راحتی با آن تعامل کنند، اطلاعات را به خوبی دریافت و پردازش کنند و عملکرد خود را بهبود بخشند. همچنین در طراحی ابزارهای کاری و تجهیزات، ارگونومی شناختی به کار می‌رود تا این ابزارها و تجهیزات با مغز و عملکرد شناختی انسان هماهنگی داشته باشند و عملکرد انسان در استفاده از آنها را بهبود بخشند.
آنتروپومتری
آنتروپومتری یک حوزه در علوم تجربی است که به بررسی اندازه ها، ابعاد و تغییرات فیزیکی انسان در محیط کار می پردازد. این علم شامل بررسی اندازه و ابعاد بدنی افراد، قابلیت های حرکتی و قدرت فیزیکی آنها در رابطه با محیط کار و وسایل مورد استفاده می شود.
بنابراین، آنتروپومتری و ارگونومی هر دو به بررسی تناسب بین انسان و محیط کار می پردازند. آنتروپومتری به عنوان یکی از روش های اندازه گیری و بررسی ابعاد انسانی در ارگونومی استفاده می شود تا ابعاد ویژگی های بدنی افراد را در طراحی محیط کار و وسایل مورد استفاده در آن در نظر بگیرد. بنابراین، ارگونومی می تواند از آنتروپومتری به عنوان یکی از ابزارهای خود در طراحی محیط کار استفاده کند.
آمار تحلیلی
ارگونومی یک رشته تحصیلی مرتبط با طراحی و بهینه‌سازی سیستم‌ها، محصولات و فرآیندها برای افزایش راحتی، ایمنی و کارایی کاربران است. در این زمینه، می‌توان از آمار تحلیلی برای بررسی و تحلیل داده‌های مربوط به عوامل مختلف در ارگونومی استفاده کرد. به طور کلی، آمار تحلیلی در ارگونومی می‌تواند در موارد زیر مورد استفاده قرار بگیرد:
·بررسی ارتباط بین عوامل ارگونومیک با عوامل فیزیولوژیک و روان‌شناختی : از طریق تجمیع و تحلیل داده‌های آماری ، می‌توان رابطه بین عوامل ارگونومیک مثل نورپردازی، صدا، حرکت و نحوه استفاده از ابزارها و تاثیر آنها بر عملکرد فیزیولوژیک و روان‌شناختی فرد را بررسی کرد.
·بررسی اثربخشی تغییرات و بهبودهای ارگونومیک: با استفاده از آمار تحلیلی، می‌توان اثربخشی تغییرات ارگونومیک مانند تغییرات در طراحی محصول یا سیستم، اعمال تغییرات در روش‌های کاری و تغییر در ساختار سازمانی را ارزیابی کرد
·بررسی عوامل خطر و آسیب‌های ارگونومیک: آمار تحلیلی می‌تواند به بررسی و تحلیل داده‌های مربوط به عوامل خطر مانند بار فیزیکی، حرارت، ارتفاع و آسیب‌های ارگونومیک مانند دیسک کمر، کارپال تومان و ... کمک کند.
·بررسی عملکرد و کارایی سیستم‌ها و محصولات : آمار تحلیلی می‌تواند در بررسی و ارزیابی عملکرد و کارایی سیستم‌ها و محصولات در ارگونومی مورد استفاده قرار بگیرد . با تحلیل داده‌های آماری ، می‌توان عملکرد فرد در استفاده از سیستم یا محصول را مورد ارزیابی قرار داد و بهبودهای لازم را اعمال کرد .
برای آشنایی بیشتر با کسب و کار های مرتبط با این رشته در استان های مختلف می توانید از لینک های زیر استفاده کنید:
تأمین کالا و خدمات ارگونومی در استان اصفهان
تأمین کالا و خدمات ارگونومی در استان بوشهر
تأمین کالا و خدمات ارگونومی در استان تهران